O 'pudding' do Derby

Fóra dos bares non hai salvación. Calquera revolución que en Europa teña sido naceu entre as serraduras dunha taberna e o fume dos cafés. Non sei que será dos cafés no imperioso e cabreado século XXI, no que lexións de trolls descargan a súa estupidez e a súa ira –rara vez calma e sabedoría- a través das neuronas bobas de Internet, pero tan cedo como en 1688 a Gloriosa Revolución inglesa sería imposible sen o espírito conspirativo que, douscentos anos despois, Blanqui seguía encarnando entre volutas de fume nos cafés de París, preparando a Comuna.

Tamén as conspiracións en Galicia naceron entre cafés. O Café de la Esperanza, na coruñesa Rúa Real, non disimulaba o feito de ser un bastión liberal. Pedro de Llano presidiuno e foi o seu tesoureiro Marcial del Adalid. Foi un antecedente das Sociedades Patrióticas que inzaron España no Trienio Liberal. María Victoria Fernández-España escribía sobre el: Pode que o Café da Esperanza se parecera á Fontana de Oro: un longo salón dividido en dous por unha baranda. Antes de que instalasen unha especie de púlpito, que se chamou “tribuna” por imitación do vocabulario da Revolución Francesa, os oradores dirixíanse ao público encaramados sobre unha mesa de café“.

Non hai que desmerecer tampouco os salóns de Juana de Vega, do que tantas veces se dixo que foi onde se concibíu a frustrada Revolución de 1846, que rematou co fusilamento dos Mártires de Carral. O Circo de Artesáns naceu apenas un ano despois, en 1847. Máis tarde o centro do Republicanismo Federal, hexemónico na Coruña a finais do XIX e no primeiro tercio do XX foi o Ateneo Republicano, situado tamén na Rúa Real.

En Santiago, no mesmo Casino onde ata 1994 colgou un retrato de Franco, tíñase acordado, despois dun encontro entre Casares Quiroga e Antón Villar Ponte, a fusión das vizosas pólas do republicanismo e o galeguismo na ORGA, a Organización Republicana Galega Autónoma. Pola mesma época o Kiki Bar, no edificio despois chamado Castromil, era o lugar dos billares, o tresillo e o jazz, do luxo e a distinción burguesas. Case no mesmo momento fundábase, case fronte por fronte, o Café Derby

Que pechen certos bares é apagar unha luz da historia. “En cada conversa na que os cidadáns se reunen e concertan libremente, sen presións e coa garantía de poder expresarse libremente crease espazo público”: a frase é de Habermas, para relatar a formación da opinión pública que deu os seus primeiros pasos entre a exaltación e a euforia das bebidas espirituosas. Non sei cal será a cifra hoxe, pero hai uns anos en Santiago había unha taberna ou un bar por cada cen habitantes. É unha cidade máis hedonista do que parece, e tamén máis controvertida. Gracias a eses establecementos as rúas están cheas de animación. Que será das cidades sen bares? Esa sería a verdadeira distopía, o black mirror dos non-lugares do futuro.

Non hai modo científico de contalo, pero o primeiro ano de carreira, cando cheguei a Santiago en 1978, os estudantes que estabamos metidos nalgunha organización máis ou menos revolucionaria –aquela lista interminable de siglas: ERGA, MCG, LCR, PCG; Larga Marcha da que alguns nos coñeabamos chamándolle Longo Troteiro, etcétera- eramos unha multitude. Nalgún sitio lin (ou tal vez escoiteino?) que sobre os doce mil estudantes que había na altura indo de vez en cando ás aulas -pois non outra cousa faciamos: deixarnos caer por alí de cando en cando- acaso unha tercera parte estabamos organizados. Catro mil estudantes recitando a Marx e discutindo sobre bonapartismo e Gramsci.

E que faciamos? Sobre todo frecuentar establecementos de todo tipo e condición. Para nós as tabernas tiñan un prestixio inconmensurable, eran lugares poéticos, políticos e metafísicos, sitios onde un podía divagar, atopar tipos singulares, acantonarse nun recanto da Historia, disolverse entre descoñecidos, aspirar o aire, que ulía a serraduras, do lado salvaxe da vida. Todo coa banda sonora de Jane Joplin, Jimi Hendrix, Patti Smith co seu Horses ou Lou Reed con Walk on the Wild Side ou a melancolía de Leonard Cohen Suzanne. Pero tamén, claro, Brassens, Leo Ferré, Paco Ibañez e a voz pura, portuguesa, de José Afonso.

Como xeración eramos unha que se caracterizaba por ser faladora e discutidora. Os after nin se presentían. A nosa vida nerviosa estaba chea de influencias incorpóreas, con tentáculos que se extendían por todo o mundo.

Ese prestixio das tabernas estendíase a bares e cafeterías. Como unha marea anegabamos todo canto espazo estivera dispoñible. Dende o Volga ou o Zocas en Santiago de Chile ata a cafetería da Facultade de Historia, ou o Paradiso na Rúa do Vilar. No acceso ao Casco Vello estaban dunha beira o Marineda –ninguén parece lembrarse del hoxe- e da outra, o Derby. Ese prestixio parece difuminarse hoxe, pero cando eu comecei a viaxar non fixen máis que ir de café en café, seguindo ás pegadas dos meus heroes literarios e filosóficos, así en Paris como en Praga. Todo o mundo ten dereito á súa ración de groupismo filosófico-literario.

O Derby. Cada café é un xeroglífico. Un código cifrado que hai que desentrañar. E ese código varia de época a época. O Derby da Transición era un amoreado de nicotina, café e xadrez e, á noitiña, tal vez o primeiro gin-tonic da noite. A ortodoxia do momento incluía unha ruta que pasaba despois polas Galerías Viacambre, o Tito's, para, indefectiblemente, acabar suspensos na atmósfera do Yohakin, que pechaba sempre, se a memoria non me falla, cunha canción do portugués Fausto.

O Derby da Transición era o templo da Gauche Divine. Alí tiñan pouso constante Luís Mariño, Perfecto Conde, que eran irascibles, pero tamén o doce e amigable Pepe Caamaño, o pintor Alfonso Sucasas, ou os xornalistas Anxel Vence e Luís Álvarez Pousa. Tamén a Margarita Ledo, muller de innegable presencia escénica. E Lito, claro, o meu amigo de Vilalba. Os xornalistas eran especialmente asiduos: Vence dirixiu Teima, Pousa facía aqueles inesquencibles suplementos de cultura da Voz de Galicia e Margarita Ledo dirixía A Nosa Terra. Por alí deixábase caer todo o mundo, dende Ferrín ou o poeta González Tosar ata Pascuala Campos ou o Manuel Forcadela. Os camareiros contemplaban aquela malta entre irónicos e divertidos. O Arsenio sempre tiña un retrouso na boca.

Que foi daqueles tempos? Habería que escribir a balada dos modos e as modas de antano pero eu quédome, aquí e agora, co pudding, o doce británico feito con pan desfeito, zucre, froitas secas e licor borracho que era característico da casa e que un podía tomar, mentres, na mesa do lado, alguén pedía un coche para algunha acción subversiva, máis ou menos bombástica...