De Josefinas e de Luisas

O meu pai pasou os últimos nove anos da súa vida como residente dun centro de SARquavitae, unha empresa que xestionaba as residencias que noutrora pertenceran ás mutuas aseguradoras e que un ano despois de morrer el era absorbida por DomusVi.

Calquera que teña un familiar afectado pola demencia saberá do que estou a falar. Foi unha experiencia devastadora ver como cada día se perdía un chisco máis dentro da súa cabeza, atrapado nun corpo demasiado san para deixalo marchar sen dar unha longa batalla, e esa dor non hai tratamento que a cure, pero lévase dunha forma ou outra dependendo da dignidade coa que che deixen vivir. O caso é que as residencias privadas ás que moitos cidadáns coma el están abocados distan moito de seren ese mundo de fantasía tecnicolor no que uns avoíños de dentadura inmaculada posan sorrindo para os folletos.

A residencia na que morreu o meu pai, onde o persoal se desvivira por atendelo con toda a humanidade posíbel mentres a eles a xerencia tratábaos como simples pezas de recambio dun engrenaxe, parecíase moito, xa daquela, a esa outra residencia que, baixo a titularidade de DomusVi, seguiu a recortar persoal e servizos en plena pandemia, por iso a primeira vez que vin nas noticias a imaxe daquel edificio que tantas veces visitara, co seu saínte de cristaleira recortado contra o ceo de San Lázaro, apresureime a subir o volume para saber que dicían sobre a que fora durante tantos anos a casa sobrevida do meu pai: a un mes de comezar a pandemia, ás residencias privadas saltáranlles as costuras e viraran nun pozo de infección do que ninguén podía saír e ao que ninguén podía entrar.

A ninguén que soubese como funcionan eses centros puido collelo por sorpresa. Lembrei como, xa a primeira vez que a residencia de San Lázaro cambiara de titularidade, a nova empresa comezara a coutar o espazo que os grandes dependentes tiñan nas instalacións: primeiro quitáronlles a saliña na que pasaban a maior parte do tempo, unha sala acolledora e segura que daba acceso a un patio moi tranquilo onde o meu pai daba voltas e voltas até a hora da cea, porque se ve que os mesmos mecanismos que lle apagaran algunhas zonas do cerebro deron en acenderlle outras, e como por arte de maxia as pernas volvéranlle á súa época de atleta nas pistas de cinza do campus sur. Pero a nova xerencia decidiu pechar o patio e empregar a sala contigua para outros usos máis fotoxénicos cás babas, os cueiros e os berros, e agochou todos os grandes dependentes no comedor do segundo andar, onde non tiñan sitio para se mover sos sen correr o risco de bater contra unha mesa, por iso os tiñan atados á cadeira a maior parte do tempo.

Daquela díxolles a xerencia a eses familiares dos que tanto se queixa Josefina Fernández que se querían que os seus vellos se movesen da cadeira, tiñan que contratar alguén para que os levase andar polo corredor, á parte da barbaridade que xa pagaban pola residencia. Lémbroo ben porque foi aí, cando o meu pai xa non puido fuxir da súaprisión mental dando voltas ao patio, cando por fin o seu corpo comezou a alcanzar á cabeza e o seu deterioro se acelerou. Foi naquela altura tamén cando empezaron os cambios constantes de persoal que afectaban a traballadores e usuarios por igual: a empresa adiantou ás 7 a hora da cea dos grandes dependentes para non ter que pagar outra quenda, os auxiliares só tiñan seis minutos para duchar a cada usuario antes de pasar ao seguinte, e deixaron de facerse contratos indefinidos por “política de empresa”, co cal as auxiliares e enfermeiras que desempeñaban o traballo máis duro do mundo cun sorriso víanse na rúa no momento mesmo en que empezaban a adquirir experiencia, no momento mesmo en que os doentes máis vulnerábeis comezaban a confiar nelas, ou sequera a recoñecelas. Cada vez que lle remataba o contrato a algunha, os familiares organizábanse e recollían sinaturas para tentar evitar que a botasen. Descoñezo se a xerencia da empresa ou a administración responderon algunha daquelas ducias de peticións que vin asinar á miña nai, o que é seguro é que nin unha nin outra tiveron nunca en mente a calidade de vida dos residentes, que precisaban seguridade, dedicación, profesionalidade e cariño e no canto diso cada seis meses vían destruídas asrelacións coas súas coidadoras principais.

Aqueles cambios, que ían encamiñados a converter as residencias nun investimento máis atractivo para o capital, deron os seus froitos, e en 2016, na mesma época na que as páxinas salmón comezaban a falar do “negocio xeriátrico”, unha multinacional comprou por 440 millóns de euros a empresa que xestionaba a residencia do meu pai e fusionouna con outras para crear DomusVi. A empresaria Josefina Fernández, que seguro xa era coñecida polos traballadores e familiares de residentes de Geriatros, unha das empresas absorbidas, pasou a ser a conselleira delegada do negocio millonario, e baixo o seu mando morreron case 2.000 residentes desde que comezou a pandemia. No centro de San Lázaro morreron un de cada tres deses anciáns que sorrían mirando á cámara animando á xente a meter a súa pensión e aforros nun sitio así e despreocuparse. Sigo a ter unha conexión emocional con ese lugar. Cinco anos despois da morte do meu pai, sigo a acordarme de outros residentes, sigo a atoparme con algúns dos coidadores reconvertidos en camareiros cando a máquina de facer cartos os deixou fóra, sigo a falar dese lugar coa miña nai, que durante nove anos botou todas as tardes acompañando ao meu pai nos seus paseos interminábeis por espazos cada vez máis pequenos. O pasado 13 de novembro, despois de escoitar con moita atención a comparecencia de Josefina Fernández no Parlamento, chamei á miña nai. “O que máis me sorprende”, díxome, “é que os representantes do PSOE e o BNG quedasen a escoitar iso, que non se levantasen e marchasen.” Concordo con ela. Pouco podían facer os representantes das dúas formacións nunha comparecencia orquestrada para lavar a cara a un goberno galego que abandonou aos seus cidadáns máis vulnerábeis, pero mesmo nesas circunstancias, cando unha non pode facer nada, ten o deber de sinalar a infamia.

Josefina Fernández non acudiu ao Parlamento para dar explicacións polo trato aos usuarios do seu conglomerado de empresas, senón para botar balóns fóra, culpar ás familias que levaban anos avisando de que unha traxedia como esta ía acontecer máis tarde ou máis cedo, e de paso botarlle un capote ao seu amigo Alberto Núñez Feijóo, negando a maior e responsabilizando ao goberno central da xestión dunha área que leva anos transferida á Xunta. Falou de gañar cartos, para alborozo dos membros do Partido Popular que a aplaudiron. Falou en termos empresariais, facendo un cálculo custo/beneficio que debería quedar fóra da lóxica dos coidados, onde o único que importa é o investimento. Falou de anciáns mortos e das súas familias cunha soberbia e unha frialdade que xamais se debera usar para falar de seres humanos. A linguaxe que empregou renxería nos oídos tamén se tivese saído da boca da xerente de residencias máis virtuosa do mundo, pero ese non é o caso, que llo pregunten a persoal e familiares de DomusVi.

Despois de ver a altivez coa que falaba unha muller que se gaba de levar moitos anos coidando anciáns, viume á cabeza Luisa, unha enfermeira que coidaba dos grandes dependentes da sala do meu pai antes de que os cambios e os recortes a afastasen deles. Luisa faláballe ao meu pai con cariño e respecto, acariciaba a súa man como faciamos nós, e sempre levaba bombóns no peto do uniforme para el. Ninguén quere rematar os seus días nunha residencia. Tampouco eu podía imaxinar que meu pai o atleta, o adestrador, o xuíz de atletismo, o bailarín, o director de instituto, o dos mil contactos e mil proxectos, con aquela vitalidade exasperante, se ía apagar paseniño atendido por mans alleas. Todos queremos vivir coa cabeza no sitio e morrer na cama, quedar placidamente durmidos cando sexamos moi moi vellos. Pero o que lle debemos a todos os usuarios das residencias, ás familias e aos traballadores, o que nos debemos a nós, é que eses lugares sexan o segundo mellor sitio para morrer.

Non sei como será o futuro de Josefina Fernández á fronte da súa empresa, e descoñezo se ten algunha disposición preparada para cando avellente, pero si lle recomendaría que aplique a ética Kantiana e comece a tratar os usuarios das súas ducias de residencias como lle gustaría que a tratasen a ela nun futuro hipotético. Se o día de mañá se vise pechada naquel comedor do segundo andar, no que esta primavera comezaron as mortes da residencia de San Lázaro, estou segura de que agradecería un trato afastado da lóxica de mercado, e as mans de Luisa acariñando as súas.