Morre Darío Xohán Cabana, tradutor da 'Divina Comedia' ao galego e escritor

Ao seu exquisito, profundo coñecemento da lingua en todos os seus rexistros débelle a literatura galega algunhas das páxinas máis brillantes do último cuarto do século XX. A súa ficción histórica pero de proxección política e a súa poesía escrupulosamente labrada así o amosan. Tamén o seu fundamental labor de tradución, cuxo cimo se chama Divina Comedia. Darío Xohán Cabana, poeta, novelista, tradutor e académico, morreu este 17 de novembro aos 69 anos de idade.

Cabana nacera en Roás (Cospeito), na comarca da Terra Cha, a non moitos quilómetros da aldea doutro poeta inevitábel do século XX, Manuel María (1929-2004). Foi precisamente grazas ao seu exemplo, a súa axuda editorial -en Xistral, editora de Manuel María, publicou Cabana Home e terra (1970), o seu primeiro libro- e, posteriormente, amizade que Darío Xohán Cabana se iniciou na poesía. A súa obra primeira -apenas tiña 21 anos- acabou incluída en Os novísimos d poesía galega (1973), polémica antoloxía a cargo de María Vitoria Morena que reuniu ás principais voces do chamado socialrealismo cando este xa era en realidade declinante.

Non tardou en apartarse Cabana dese camiño. Aínda que a súa poesía nunca perdeu o pulso político que tamén marcaba a súa vida -comezou a súa militancia na esquerda nacionalista na clandestinidade e mantívoa, xa como independentista, ata o final-, a súa preocupación formal e a súa investigación da métrica conducírono a outras paraxes en libros como A fraga amurallada (1983), Amor e tempo liso (1987), Patria do mar (1989), Canta de preto a morte (1994) ou Cabalgada na brétema (2006), o seu último libro de poemas. Nunha das súas máis recentes intervencións públicas sobre poesía, o prólogo a Calado testamento (2010) de Xavier Rodríguez Barrio, definía unha concepción do galego que, talvez, tamén falaba da súa propia: “Un galego baril que soa con música de órgano litúrxico, co andar pausado e maxestoso que lle acae á seriedade e á nobreza da materia. Estou falando case como Dante; pero é que hai días que un se pon antigo sen remedio”.

É precisamente a Dante a quen se entregou nun traballo de décadas para verter ao galego a súa obra maior, a Divina Comedia. O resultado, que coñeceu dúas versións públicas con substanciosos cambios entre elas -una en 1990 e outra en 2014-, recibiu a medalla de ouro do Concello de Florencia e numerosos premios en Galicia. Non foi a súa única incursión en Dante, de quen ademais traduciu Vida nova. O Cancioneiro de Petrarca, os trobadores occitanos ou Xácome o fatalista de Diderot -acabado de saír de imprenta- tamén coñecen o seu galego preciosista e elaboradísimo. Foi ese mesmo idioma o que, en paralelo, lle permitiu ir construíndo unha singular obra narrativa, na que imaxinou unha Galicia independente nun futuro inmediato e posapocalíptico -O cervo na torre (1994)-, novelou o Reino de Galicia baixo mando de don García -Morte de rei (1996)- ou se introduciu na Materia de Bretaña con certo aire a Cunqueiro -Galván en Saor (1989), un dos romances máis vendidos da literatura galega recente.

A Real Academia Galega, na que ingresou en 2006 cun discurso titulado De Manuel María a Ferrín: a grande xeración, destacou nun comunicado “o seu profundo compromiso coa lingua e a identidade política galega”. A súa sabedoría, xenerosidade e proverbial bonhomía quedaron de novo ao descuberto cando a noticia da súa morte se espallou polas redes sociais. Unha carta de Diderot, a quen dedicou os seus últimos esforzos como tradutor, dirixida a Sophie Volland e datada o 26 de setembro de 1762, talvez se axustae ao que tentou na súa vida de escritor: “Esta obra producirá certamente co tempo unha revolución nos espíritos, e espero que os tiranos, os opresores, os fanáticos e os intolerantes non gañarán con ela; nós teremos servido a humanidade; pero haberá moito tempo que estaremos reducidos a un po frío e insensible cando nolo agradezan un pouco”.