O español: unha lingua minorizada

Ao contrario que o sangue -circuíto pechado-, unha lingua está permanentemente aberta, moito máis viva. Unha lingua desprende fíos aquí e acolá. É coma unha nena torpe: tropeza seguido e -quen sabe- se cadra o seu xogo consiste precisamente en tropezar. Unha lingua é aire percutido, aire que atopa obstáculos. Tanto é así que o aparato fonador nin sequera existe, é apenas un accidente evolutivo, unha adaptación: órganos que estaban pensados para outras cousas -pulmóns, diafragma, larinxe, nariz, dentes- e acabaron servindo para cantar.

Só estiven no karaoke da miña cidade un par de veces, sempre despois de varias cervexas e en noites onde ninguén tiña nada planeado. Xa co micrófono na man, a lingua revélase como algo quente, húmido. Aparece saliva. A lingua patina, mol, e espésase na boca. Pero que lingua é exactamente esta que me falla? Ou mellor aínda: que lingua non é unha traidora?

As linguas son corpos e é sobre eses corpos que se lexisla. Negar unha lingua nun espazo institucional é negar a existencia dos seus falantes. Deixoullo claro Néstor Rego -nunha das súas escasas intervencións memorables- a Borja Sémper: existen no estado español linguas de primeira e linguas de segunda e, en consecuencia, cidadáns de primeira e cidadáns de segunda. A única lingua que ata o de agora se lle impuña a eses cidadáns de segunda era o español. O español estándar, engadiría eu. Porque o español da ultradereita oprime incluso aos que se supón que son os seus propios falantes, o seu electorado.

Nisto do Congreso como karaoke -así o denominou con desprezo Núñez Feijóo o pasado xoves- o caso de Galicia paréceme paradigmático. A diario, traballo con adolescentes castelanfalantes: monolingües en español, bilingües en galego ou escravos da diglosia con maior ou menor intensidade. Porén, hai algo que se repite en todos eles: os trazos do acento, as sete vogais que se resisten a desaparecer ou a entoación ascendente, tanto ten. Esa musicalidade, mesmo estando normalizada xa entre eles, segue sendo unha marca da clase obreira, unha mancha indeleble, a certeza de que, unha ou dúas xeracións atrás, ninguén falaba castelán nas casas desa familia. Pasa o mesmo coa ausencia de verbos compostos, cos galeguismos. Hai un pouso que resiste, unha pantasma. É a memoria lingüística da carne.

Nunca se me ocorrería dicir que o español é a lingua do fascismo. As linguas non son patrimonio exclusivo de ningunha ideoloxía e non deberan selo en ningunha situación. Non hai linguas opresoras, senón opresores. E digo isto, que parece unha evidencia, porque son consciente de que, tras a creba xeracional, o futuro da lingua na que vivo pasa en gran medida pola loita contra os prexuízos e pola normalización, pero tamén polo entusiasmo dos neofalantes, por facer que todxs xs que hoxe falan un español de Galicia que tampouco se corresponde co estándar, se sintan cómodxs no contacto co galego e se atrevan a volver a el ou comezar a falalo.

Porque o problema aquí é esa cousa artificial, sen vida, á que se refiren enchidos de orgullo na ultradereita como “lingua común”. Aos que agora están preocupados pola desaparición de España e a exportación do procés, non lles importa o máis mínimo o español, nin as linguas en xeral, senón a representación que se fai delas. Para o Partido Popular o español é un: nin grande nin libre, neutro. E todo o demais son rexionalismos, provincias, chistes fáciles, voces con encanto: as falas andaluzas, o cántabro, o canario (xa nin falemos de América!).

Por iso non apelo aquí a herdanzas culturais, inxustizas históricas ou apropiacionismos políticos dun ou doutro lado, isto vai de persoas e dereitos, de garantir a existencia de todxs, de supervivencia ante a presión globalizadora e os modelos únicos.

Karaoke significa en xaponés “orquestra baleira”. Karaoke era empregar no Congreso unha lingua que non nos representaba debidamente. Karaoke é a España da ultradereita: un eco de caverna, fascista, que parece por fin diluírse, mesturarse con outros moitos ruídos. E namentres, Feijóo sucumbe á moda das redes e segue pensando no Imperio romano, sen saber que España son hoxe, máis ca nunca, aldeas galas.