O difícil recendo dos eucaliptos

Aproveito que escampa para saír camiñar. Remontarei o curso do río, monte arriba, como fixen outras veces. En realidade, nesta época, o camiño e o río son case a mesma cousa nalgúns tramos. Hai por todas as partes fíos de auga repenicando dunha pedra á seguinte. É por iso, imaxino, que as lousas nalgunhas partes do sendeiro teñen cantos redondeados e están puídas: porque a auga segue circulando entre elas e lambéndoas ano tras ano agora que o gando e os humanos xa non o fan. A simple vista, son incapaz de saber se a corrente foi entrando no camiño que crearon os meus antepasado durante séculos ou se, polo contrario, eles aproveitaron o traballo das ramificacións que abría o caudal no inverno.

Na metade do paseo, saio do bosque e chego á pista asfaltada. Á dereita e á esquerda xa todo son eucaliptos. Inspiro profundo para encher os pulmóns co seu recendo trala chuvia. Ten varios aromas o eucalipto: cando está mollado, apágase. Mentres seca ten un aroma de infusión. E baixo o sol continuado do verán pode chegar a ser insoportable ao mediodía e embriagador na primeira hora da noite. “Odio os eucaliptos”, dígome. “Odio este inmenso eucaliptal”. E mentres o penso sei que, se desaparecesen todos os eucaliptos e repoboasen o monte enteiro coas árbores que lle pertenceron durante milenios, borraríase tamén con eles o aroma da miña adolescencia, as veces que percorrín esta ruta arriba e baixo para acalmar o corazón despois dunha ruptura amorosa, os sprints en bicicleta.

Pásame o mesmo cando visito os encoros da Fervenza e Santa Uxía. Cando, indo a Carnota, vou contando os aeroxeradores que puntean a costa. Son incapaz de lembrar unha paisaxe anterior a esta e, porén, tamén sei recoñecer o que hai nelas de humano, o que está errado, o que nos quitaron para poñer todo isto no seu lugar. Mais, onde queda a emoción? Que fago cos meus recordos? Transformamos o relevo a unha velocidade que non só é difícil de asumir para o planeta, senón tamén en termos de pertenza. A política é emoción. Eu sei que Galicia é un enorme eucaliptal e iso é terrible. Sei que venden —vendemos— a nosa terra , que a esgotamos e con ela esgotamos os nosos recursos, que nos convertemos nunha xigantesca cabeza de misto. Pero: onde queda o recendo dos eucaliptos nos veráns en que desexaba por enriba de todo que un mozo me bicase? Onde as figuras de meu pai e de meu tío indo pescar ao embalse —aínda homes novos— baixo os meus ollos atentos e sorprendidos de neno? O cesto de vimbio, o brillo da troita.

Sei que cada vez será máis difícil para o activismo lidar co contraditorio das emocións, da pertenza a un lugar saqueado. Pensemos se non na arqueoloxía industrial: a panificadora de Vigo, o complexo de Massó en Cangas... Ambos modificaron a vista sobre a ría. Pareceríanos tan imposible que no futuro haxa mozas e mozos que non imaxinen debuxar o perfil de Tambo sen veren erguerse tamén as chemineas apagadas de Ence?

Este non é un artigo sobre o que está ben e o que está mal. Sei perfectamente que cousas coidan da miña paisaxe e das persoas que a habitan e cales non. Pero recoñezo asemade que a paisaxe é modificada de maneira irreversible en Galicia practicamente a diario e que, tamén a diario, a camiñan persoas novas, miradas limpas que descoñecen o que alí puido haber antes. Será suficiente educalos para que combatan os seus propios recordos? Como evitar a desmemoria? E, sobre todo, como deixar de amar un territorio ferido?

No Cancioneiro Popular Galego, Dorothé Schubarth recolle na Picota —Mazaricos— en maio do 79 esta copla: “beliño vouche velando / fixech’a cama no río / a iauga vaicha levando”. Cántoa con melodías distintas cada vez que remonto o camiño do río. Pregúntome que foi antes: o lugar sobre o que adormecen os amantes ou a auga? O aroma a eucalipto ou este sentimento de culpa?