Carlos Meixide, autor da novela 'Viva a Comuna!': “Foi a última revolución romántica e a primeira obreira”

O persoal que congregaba aquel goberno inesperado e unha miga inconsciente era digno de admirar. Republicanos irredentos, protosocialistas, partidarios da Internacional, xornalistas radicais e bohemios, militares libertarios, soldados do lendario Auguste Blanqui, anarquistas, artesáns igualitaristas, todos conxurados en asemblea asumiron -tras a retirada do reaccionario Thiers a Versalles- a dirección da talvez principal cidade europea da época, París. Estes e outros personaxes, algún da envergadura de Louise Michel, a mestra revolucionaria, pululan por Viva a Comuna! (Xerais, 2023), a eléctrica novela de 600 páxinas coa que o escritor Carlos Meixide reconstrúe un episodio histórico belo, terríbel e decisivo. “A Comuna de París foi a última revolución romántica e a primeira revolución obreira”, sintetiza.

O comité de 92 persoas que se fixo cargo de París entre o 18 de marzo e o 28 de maio de 1871 non aceptaba a rendición ante o exército prusiano. O goberno provisional da República, en mans de Adolphe Thiers, sucedera ao derrubamento do Segundo Imperio de Napoleón III derrotado por Bismarck. Pero optou por repregarse. A poboación parisiense era demasiado rebelde, incontrolábel para as ansias restauradoras de Versalles. “Atraeume ese carácter non ofensivo da Comuna. A revolución acontece porque outros abandonan o poder”, explica Meixide (Vilagarcía de Arousa, 1977) a elDiario.es, “ademais, había algo de inocencia e moita vertixe, como se ocorrese antes de tempo”. As revolucións inventan sempre outro tempo, viña explicar Walter Benjamin, apaixonado dos sucesos que narra Viva a Comuna!. “Pero é fascinante. Durante o período hai unha seguridade, unha certeza de que a derrota é inevitábel, de que o final non podía ser outro, e aínda así continúa adiante”, engade.

Foron 72 días que estarreceron o mundo e avanzaron o deseño dunha democracia social e de iguais. A Comuna limitou a suba dos alugueres ás traballadoras, abrogou os intereses nas débedas e adiou as obrigas, estabeleceu pensións para as viúvas e fillos da Garda Nacional -o corpo militar transformado en popular que a defendeu- ou o dereito dos operarios a tomar o control da súa empresa se o propietario fuxía, propuxo a separación Igrexa Estado e que as propiedades do clero pasasen a dominio público. “Estaba todo por facer. Foi un pouco como cando uns adolescentes se fan cargo dunha casa”, afirma o autor da novela quen, para relatala, se mergullou nun océano bibliográfico. O resultado non é unha novela histórica, senón máis ben unha ficción documental, que se apoia en memorias, ensaios, estudos ou correspondencias reais.

O tempo das cereixas

Viva a Comuna! comeza 14 meses antes da súa proclamación, co asasinato de Victor Noir, e remata co desterro dos revolucionarios supervivintes á atroz represión. Polo medio, aparacen episodios tan emblemáticos como a defensa dos canóns que desencadea o levantamento popular, o derrubamento da columna Vendôme impulsado por Courbet ou a inmolación do xeneral Dombrowski. “Quixen contar a Comuna con certa vocación documental, mesmo enciclopédica”, sinala, “pero sempre a partir dos seus protagonistas. Pretendín levar a novela ao plano humano, das ambicións e as amizades”. Ao ver de Meixide, a representación posterior do sucedido “adoita afondar na violencia e na deshumanización. Penso que iso é o triunfo do relato dos vencedores [os versalleses], porque en realidade foi un momento primaveral”. Jean Baptiste Clément, partidario da Comuna, converteuno en canción memorábel: “Amarei por sempre o tempo das cereixas / É daquel tempo que gardo / no meu corzón unha ferida aberta”.

Clement é apenas un das ducias de personaxes que poboan o libro. Convertelos en literatura non sempre resultou doado, asegura o escritor. “Mitos como Louise Michel ou o membro da Internacional Eugène Varlin son moi atractivos, pero están case santificados, son difíciles de tratar porque apenas teñen grises”, di, pero axiña se retruca a si mesmo: “é que hai persoas que foron así, íntegras, sen dobreces!”. En todo caso, a Meixide prestoulle o tipo de communard que encarnaron Rigault ou Jules Vallès, asiduo aos bares, “de ideas violentas e guerrilleiras”. “Aborreceríaos nunha asemblea, pero na novela sonme simpáticos”, afirma divertido, antes de confesar que é Henri Bauer, fillo non recoñecido de Alexandre Dumas, aquel con quen máis se identifica: “Era, nese tempo, un estudante. Participa con entusiasmo pero sen enterarse de todo do que pasa”. Logo escribiu unhas memorias en que non figura a experiencia comuneira: medo ás represalias, mesmo despois de cumprir seis anos nunha colonia penal en Nova Calidonia.

Zola, Harvey, Lissigaray

Non temeu que unha materia tan potente como a historia da Comuna acabase por engulipar o traballo literario? “Si, é un risco. Pero documentei tanto cada personaxe que ás veces os desenvolvía e logo comprobaba como coincidían coa realidade. O real e o literario acababan por confundirse”. Viva a Comuna! é unha novela en que emerxe a devoción confesa do autor polo realismo francés do XIX. Balzac? “Está ben, si, aínda que son máis de Zola”, responde, “busquei un relato novelado, cun punto romántico, e interese histórico e humano”. Cuxa idea agromou dunha lectura non exactamente literaria: a do ensaio París, capital da modernidade (2003), do profesor marxista estadounidense David Harvey. “Conta a transformación da cidade durante o Segundo Imperio e remata cunha coda dedicada á Comuna. Interprétaa como o colofón á famosa reforma urbana de Haussmann”, lembra. A partir de aí, decidiu superar o coñecemento vago que tiña do suceso e adentrouse nos libros dispoñíbeis, a comezar por clásicos como a historia de Prosper-Olivier Lissagaray ou a autobiografía de Louise Michel.

Na mesma época, Meixide involucrouse na resposta cidadá á catástrofe ambiental e posterior crise política derivada do afundimento do Prestige. “A política facíase nas rúas e nas tabernas. O Prestige foi a nosa guerra franco prusiana”, bromea, “había un eco da Comuna, salvando as distancias, por suposto”. O caso é que o proceso de documentación iniciouno hai dúas décadas. Tamén a escritura (mental) da obra. O primeiro capítulo, o do asasinato de Noir, si o redactou “hai anos”. Pero o traballo intenso de volcado no papel só en marzo de 2020. “Confineime para escribir unha semana ante do confinamento polo coronavirus”, ri. O resultado foi Viva a Comuna!, unha novela sobre historia, un medio non tan habitual de se achegar á Comuna. “Hai memorias, ensaios, pero novelas poucas. Si banda deseñada, talvez pola tradición anarquista”, aventura. No seu día os escritores burgueses foron violentamente anticommunards: o estudo de Paul Lidsky Os escritores contra a Comuna (1970) fixo reconto e propuxo hipóteses sobre as razóns.

E porén aquela última das revolucións románticas e primera das revolucións obreiras, esmagada con esforzada saña -entre 20.000 e 30.000 parisienses asasinou Versalles-, provocou a escritura entregada de Karl Marx, fixo bailar a Lenin na Praza Vermella cando a súa revolución -a soviética- durou unha xornada máis que a Comuna, foi debuxada con empatía por Jacques Tardi no cómic O Berro do Pobo e obxecto dun filme brechtiano e monumental de tres horas e media dirixido polo británico Peter Watkins en 2000. Pouco antes de maio do 68, o filósofo Henri Lefebvre escribía: “¿A Comuna de París? Foi, para empezar, unha inmensa festa […] festa da primavera na cidade, festa dos desherdados e dos proletarios, festa revolucionaria e da revolución, festa total, a maior dos tempos modernos, que se celebra na magnificiencia e na alegría”.