As que limpan

Cando remato de ver Matria por segunda vez, paseo un anaco polo meu cuarto de hotel. Dobro un pantalón en tres, con precisión, con só dous xestos, máis ou menos como me aprenderon na casa. Despois, entro no baño e lavo os dentes. Fíxome nas toallas penduradas diante da ducha. Decátome da simetría de todo neste lugar, da pulcritude. Coñezo a orixe invisible detrás desta delicadeza. Mentres cepillo con forza e coa boca aberta, imaxino contra os meus dentes un estropallo, unha rasqueta. Imaxínoos como se fosen prolongacións do brazo de quen limpou pola mañá este mesmo espello no que me miro. O corpo dunha muller apurada estricándose para chegar ata arriba de todo. Ata a última esquina. En tempo récord. Cando remato, sento ao escritorio, borro as trescentas palabras que escribira sobre o tema do que tantos outros opinaron xa esta semana e titulo o artigo así: as que limpan.

“A l’atzar agraeixo tres dons: haver nascut dona, / de classe baixa i nació oprimida. // I el tèrbol atzur de ser tres voltes rebel” (“Ao azar agradézolle tres dons: nacer muller, / de clase baixa e nación oprimida. // E o tremor azul de ser tres veces rebelde”) proclamou Maria Mercè Marçal. Ese tremor azul é o interior da cuncha dun mexillón. O resultado da violencia que se exerce a diario —rítmica e incansablemente, como coas mareas—sobre aquelas que resisten. Elas son a metade oculta do mundo: as obreiras. E parece que non remata nunca o que as abate, parece que non rematan nunca elas de chegar, que estiveron aí sempre, antes de todo o demais.

Mentres vía Matria, pensaba en miña avoa, pasando a fregona no bar cada noite —noite pecha— e abrindo de novo a primeira hora da mañá. De luns a domingo. Durante máis de corenta anos. En miña tía canda ela. Pensaba nas mulleres que cruzan a ría, no barco de pasaxe, saíndo do porto de Cangas, horas antes do amencer, para ir “servir a Vigo”. A delas é unha estirpe infinita. Un xeito de escravitude. Esta precariedade estrutural e de xénero, que segue tan socialmente aceptada, tan presente en todas partes, que non se ve ou se mira con pena.

Hai agora mesmo, mentres les isto, mulleres que acoden con présa a un lugar ou outro, que rogan en oficinas de traballo temporal rascar unhas horas “do que sexa”, que lles preguntan ás veciñas se saben dalgunha casa onde as precisen, que penduran fotocopias cos seus números de teléfono en farois pola cidade, en cortizas á entrada dun supermercado. Acontece no mundo enteiro, non só aquí. E todas acaban, nalgún momento, limpando. Porque as que limpan son as que están en relación directa con calquera cousa á que chamemos merda. Coa nosa merda cando sentimos que deixa de ser nosa e se convirte en algo alleo, repulsivo. Elas ven o que non debe ser visto e fan o que debe ser feito.

As que limpan cobran case sempre mal, moitas veces en negro. Ramona —a protagonista de Matria encarnada maxistralmente por María Vázquez, que devora cada minuto irrespirable na pantalla— exclama diante dos seus patróns na fábrica: “Para vós nunca hai lei! A lei sempre é para nós!”. É un dos momentos álxidos do arranque do filme. Choro. Agora que se reivindica tanto que os empresarios non son a fonte da nosa riqueza, senón que a riqueza nace do noso traballo, eu penso en todos os sobres con cantidades pequenas de cartos que as mulleres que limpan transportan nos seus bolsos dun lugar a outro. Billetes pequenos que acumulan aos poucos ou van deixando ir en facturas e gastos de calquera tipo. Durante máis dunha década miña nai non empregou tarxeta de débito. En pleno século XXI. Non a precisabamos, non había nada que aforrar. 

Para as obreiras todo se impregna desta miseria que é non cotizar e vivir no presente. Un presente asmático onde ten lugar a danza inestable de traballos sen lei entre os que fan equilibrios as mais novas e as máis vellas, as que naceron aquí e as inmigrantes, as nais e as viúvas. Todas. E de súpeto, entre tanto rebumbio, aparece un día a febleza do corpo, unha fisura. E quedas sen nada ou case nada. Paras mentres o mundo se derruba. A miña nai aconteceulle en 2012, aos trinta e oito anos. Atopábase mal e aínda así traballou practicamente o día e medio no que lle doeu a cabeza antes do ictus. Era agosto. Agora non traballa e, ás veces, dez anos despois, séntese mal por non traballar.

Parece imposible romper a roda. Tombala. Son demasiadas e demasiado necesarias así como están. Temibles todo o que se lles teme a quen resisten. A quen nalgún momento podería rebentar dende o interior azul da cuncha dun mexillón e cuspirlle na cara ao empresario que toque, con rabia, co orgullo da súa forza miúda, do seu riso grande, do traballo das súas compañeiras.

Sento ao pé da cama do hotel. Estarei menos de 24 horas nesta cidade. Deito e penso nelas. Outra vez. Repaso os seus nomes, os seus traballos. Todo o que sei sobre esa parte do mundo á que pertenzo. Somos os fillos das que limpan. A estas horas, supoño, mamá estará durmida. Gustaríame preguntarlle moitas cousas, seguir escribindo, revisar. Pero os dous sabemos que estas conversas rematan case sempre igual: “Como conseguías ulir tan ben despois de todo aquilo?”. E nunca hai resposta a ese misterio.