Quen manda? A invisible burguesía galega

Leo unha entrevista en La Vanguardia con Manel Pérez, xornalista económico dese diario que acaba de sacar un libro acerca da burguesía catalá. Nese libro Manel Pérez arrisca un diagnóstico: “A burguesía catalá corre o perigo de ser un simple lobby”. Burguesía catalá, parece que a hai, e madrileña -Florentino, Villar Mir & Co.-, parece que tamén. 

Pero cando un intenta pensar algo concreto, máis ou menos definido, sobre a burguesía galega o certo é que o primeiro que se lle vén á mente, como un reflexo condicionado, é ese emoji que expresa perplexidade. Burguesía galega? Falamos do vento nas fragas? Da Santa Compaña? Do rumor da herba nos prados? Que clase de cousa sería a tal burguesía? Dende logo, habela, haina, pero é un obxecto tan vago e inconcreto, tan elusivo e disperso, que un non sabe que dicir. 

Parece, en realidade, asunto teolóxico. Todos lembrarán a anécdota de Santo Agostiño, que estaba reflexionando sobre a Santísima Trinidade cando viu a un neno na beira do mar que enchía un cubo de auga e verquía ese cubo nun furado na praia. Santo Agostiño, picado da curiosidade, preguntoulle “neno, que fas?”. Ao que o pícaro respostou: “Estou sacando toda a auga do mar e vouna poñer neste furado”. 

“Pero iso é imposible”, díxolle o santo, ao que o neno retrucou: “Máis imposible é comprender coa túa mente pequena o misterio de Deus”. E así é: a miña mente miníma, cada vez máis minúscula e confundida, non ten neuronas para dilucidar que clase de fenómeno raro e romboide é a burguesía galega.

Dende logo, ata onde sei, tampouco hai moita investigación ou doutrina sobre ela, especialmente a que está viva e coleando. Non se pode eludir a facilidade con que en Galicia e en España se tende a ocultar toda pegada do pasado incómodo que leve ao presente. Non convén molestar. Hai excepcións: Salgheirón, de Primitivo Carbajo é a crónica dun conflicto urbanístico en Cangas, un informe sobre o Grupo Massó e un relato da cultura do pelotazo inmobiliario. É un libro admirable. Admirable e valente, escrito gratis et amore e sen expectativas de beneficio. Xoan Carmona é, por suposto, a referencia inexcusable cando un quere ler algo sobre a historia industrial.

Sobre os habitantes das tumbas, tal vez hai algo máis. O economista Alberte Meixide coordinara hai tempo uns volumes sobre empresarios escritos por historiadores, meritorios e ilustrativos sen dúbida, pero que teñen o inextricable defecto de escribir sobre tempos pasados. Os economistas tamén tenden a evitar a excesiva precisión sobre o seu obxecto de estudo.

Suxiro máis que enuncio no meu libro Unha nova Olanda que a Guerra Civil marcou unha ruptura nas elites de Vigo e A Coruña. Non se entende o Vigo das décadas centrais do século XX sen Portanet, nin A Coruña ou a Galicia de fins dese século sen ter en conta a capacidade do lobby coruñés para marcar a axenda. Que as elites tenden a autorreproducirse paréceme de primeiro de sentido común. De Catón.

O que suxiro é que as preguntas de quen manda? quen ten o poder? non son nunca ociosas se un quere entender a física e a metafísica da sociedade na que vive. E está claro que as elites económicas e sociais teñen por escenario privilexiado o ámbito urbano. No caso galego, A Coruña e Vigo, especialmente. É evidente, pero o tipo de evidencia que tende a esquecerse. Cando un concentra a súa mente en ligar os elementos “Galicia” e “rural” o primeiro fenómeno que se produce é que “Ale, hop!”, cal Houdini, desaparece a pregunta sobre o diñeiro, quen o ten, como inflúe sobre o mando en praza, etcétera.  

O xornalista Julián Rodríguez escribiu hai anos un dos poucos textos que poderían contribuír a facer o mapa do asunto. Levaba por título Los señores de Galicia. Sería moi bo que alguén se animara -fanse teses doctorais sobre os asuntos máis peregrinos- a escribir un relato de conxunto que permitira enfocar o astigmatismo social. A crise de 2008 e os seus efectos, a desaparición das caixas e a súa compra por Abanca, o destino de Pescanova e Fadesa, o naval, a agroindustria, a resiliencia das conservas, os medios de comunicación; Inditex e Citröen como aparentes vértices da urdime coruñesa e viguesa; Coren en Ourense... Un E.P. Thompson da cuestión non viría mal para ofrecer algo de luz sobre o particular. 

Todos intuímos que a representación política desa burguesía é o PP. Desa gran burguesía e tal vez aínda máis dos constructores, dos concesionarios, dos pequenos armadores, dos comerciantes e das clases medias de grandes afectos aspiracionais. Hai que lembrar que a política consiste na xestión do poder, e que o poder fai relación aos intereses económicos. Para empresas como Inditex ou Citröen o poder que detenta a Xunta é mínimo, ridículo, pero para moitas outras pode ser determinante, para ben ou para mal ou, directamente, o principal cliente.

A min non deixa de sorprenderme que unha xestión tan mediocre coma a da última década, orfa de toda iniciativa positiva, teña tan contentos a determinados segmentos -imaxine o lector, por exemplo, a enorme cifra de empregos cualificados que desapareceron co afundimento das caixas e do Banco Pastor- pero algo lles dará. Ou tal vez, simplemente se trata de que a mediocridade nos anega e/ou de que o nivel de esixencia é mínimo. Vaia vostede saber. A alma da xente é inescrutable.

Pero tal vez hai matices. Unha parte do diñeiro ha de ter relacións coa consuetudinaria oposición, que non o é en ámbitos económicamente significativos, comezando polo goberno central. Ao fin e ao cabo, hoxe mesmo, as grandes cidades e as deputacións están gobernadas pola coalición PSdeG-BNG. En realidade, podería dicirse que existe en Galicia unha sorte de cohabitación.

Por certo que, se lembramos o pasado, a lea máis grande do bipartito estivo determinada polo plan eólico. A reacción do PSdeG ao intento de Anxo Quintana de dotarse dunha contorna empresarial foi feroz. Como acabou xa se sabe. As relacións cos medios tamén deitan grandes leccións para o futuro...