Euskal espioiak, Estatu Batuen zerbitzura
Espainiako Gerra Zibila hasita, 1936ko udazkenean Errepublikak euskal autonomia estatutua onartu zuen eta José Antonio Aguirre Euzkadiko lehendakaria bihurtu zen. Testuinguru horretan sortu zen SVI delakoa, oso ezaguna ez den euskal espioitza agentzia. Gerra amaitu zenean, Euzko Jaurlaritza erbesteratu zen, baita SVI-aren agenteak ere. Orain, XXI. mendean, Estatu Batuen artxibo sekretuek erakunde horren historia agerian utzi dute, Aguirrek eta SVI agentziak herrialde horretako Gobernuarekin harreman estua izan zutelako II Mundu Gerrako urteetan.
Dokumentu horien arabera, Aguirrek SVIa CIAren aitzindaria izan OSSren zerbitzura ipini zuen. Era berean, FBI agentziarekin lan egin zuen. Bien bitartean, Europan, bigarren lehendakaria izan zenak, Jesús María Leizaolak, SOE britaniar erakundearekin lan egin zuen. Euskal espioitzaren egoitza nagusia New Yorken zegoen eta Aguirrek berak zuzentzen zuen, Antón de Iralaren laguntzarekin. SVIk Argentinan, Cuban edo Venezuelan bulegoak zituen eta Estatu Batuei esker finantzazio egonkorra lortu zuen.
Zer egiten zuten euskal espioek? Hego Amerikan naziak ikertzen zituzten, baita Falangeren ordezkaritzetan infiltratu ere. Oso garrantzitsua bihurtu zen itsas-trafikoa kontrolpean zuen SVIk. Baina Airedale izan zen SVIren operaziorik adierazgarriena. Guillermo Tabernilla eta Pedro J. Oirzabal historialariek Airedaleren zehaztasunak argitaratu zituzten. OSSren elitezko instruktore talde batek euskal espioiak trebatu zituen Parisen, Europan bertan nazien aurka egiteko. Airedale, hala ere, ez zuten aktibatu.
Estatu Batuen eta euskal ordezkarien harremana estua zen. Aguirrek, ordea, Estatu Batuek euskal agentei armak eman ziezaieten ez zuen lortu. Espainiara itzultzeko helburua zuen, Francoren erregimenarekin akabatzeko asmoz. Gerra amaituta, Franco Hitlerren laguna izatetik komunisten aurkako aliatua bihurtu zen. Informaziorik ez dago, baina argi dago Aguirrek arrakastarik ez zuela izan.
